(‘n Klompie jare terug
het Japie by ‘n maandvergadering van die Wes-Gauteng-tak van die Genealogiese
Genootskap van SA vertel hoe hy as ‘n beginner die Genealogie benader het. Wat hier volg is ‘n ietwat aangepaste
weergawe van sy praatjie. Met sy vaardige
pen word dit sommer ‘n begeleide reis langs die weë van genealogiese ontdekking
vir diegene wat nog aan die begin van hul familienavorsing staan. Lees ook Kimberly Powell se artikel -
Redakteur)
1. Die speletjie word ‘n ontdekking
Aan
die begin was familie-dokumentering maklik:
my gesin en my ouers se gegewens en stories ken ek uit my kop. Ek het geweet wie my oupa’s en ouma’s
was. Ooms en tantes en neefs en niggies
se besonderhede was net ‘n paar oproepe ver.
Dis was eintlik kinderspeletjies.
Microsoft Word het oulike opsies.
‘n Klompie blokkies en strepies, ‘n bietjie inkleur en daar was hy: my stamboom.
Dit het nogal mooi gelyk. By onderwysers het ek gehoor dat stambome deel
is van Graad 5 se leergang. Dis waar dit
hoort, het ek gedink.
Dit
het my bygeval dat my vrou se broer, dr. Arthur Oswald Jackson, ‘n
(uitmuntende) boek, The Jacksons of
Nelspoort, Cape of Good Hope and Their Descendants (1995), oor sy
vertakking van die Jacksons
Nou
het ek al twee mooi goed gehad.
Daarna
het my ma gevolg. Sy en haar twee
susters was in die Langlaagte-weeshuis, (destyds so genoem), maar hulle het
nooit gepraat oor die redes waarom hulle daar was nie. Dít moes ek uitvind, want dit moes deel van
die storie wees. Na ‘n “speurtog” het ek lêers by die Kaapkerk in Stellenbosch
gekry. Dit het ‘n onaangename, hartseer verhaal bevat en drie onskuldige
dogters (6, 11 en 12 jaar) beland in die weeshuis. Ek twyfel of my oorlede ma en haar susters
die volle waarheid geweet het. Hierdie was ‘n keerpunt. Familiegeskiedenis is meer as ‘n stamboom en
‘n storie uit die kop skryf, het ek besef.
Rondvra
by die familie het nog ‘n hele paar ontdekkings opgelewer. So was daar Klein Piet, ‘n neef, se ses
huwelike. Hy het sy identeitsboekie voor elke troudag gedokter, omdat hy nie
wou wag vir ‘n skeisaak nie. Hy is eers
ná sy dood uitgevang. Daar was ook die verhaal van die predikant en sy
onheilige telefoonoproepe asook pragverhale van sukses, medemenslikheid en
humor.
Die
wete het ingesink: hier wag ‘n
ontdekkingstog. Dis nie speletjies nie.
2. Die Genealogie is nie vir sissies nie
Nou
het ek besef dat ek maar nog net aan die oppervlakte begin krap het. Ek moes hulp kry, by kenners aanklop. Deur die internet het ek gesien hoe
genealogiese werk kan/moet lyk, maar ek kon nêrens lees wat gedoen moet word om
dit so te laat lyk nie, veral nie uit ‘n Suid-Afrikaanse oogpunt nie.
Ná
‘n gesoek op die internet het ek by Lucas Rinken, voorsitter van die
Wes-Gauteng-tak van die Genealogiese Genootskap van SA uitgekom. “Jou eerste
stap,” het hy gesê, “is om ‘n behoorlike genealogiese rekenaarprogram te
kry.” Só het ek met Legacy kennis gemaak. Lucas
het my ook vertel van Suid-Afrikaans Geslagregisters (SAG);
National
Automated Archival Information Retrieval System (NAAIRS); die Church of Jesus Christ of Latter-day Saints
(LDS-kerk), ‘n klompie wenke oor Legacy
gegee; sy boekery gewys en sy passie met my gedeel. ‘n Paar weke se lighartige
alleen-pogings het eensklaps verander in ‘n ernstige saak.
My
eerste dag met Legacy was lekker
speel. Toe die invoere in erns begin en ek ontdek het wat die program kan
Die
Genealogie verg ook heelwat administrasie. Ek het gou besef ‘n geordende
liaseerstelsel is noodsaaklik.
3. Die Tegnologie
3.1 Die Rekenaar
Dit
is nie die plan om hier op rekenaarsake te fokus nie. Tog kan ek nie nalaat om ‘n deel van ‘n e-pos
wat die gesoute genealoog, Herman Labuschagne, aan ‘n ander beginner gestuur
het, aan te haal nie: “Ek waarborg jou, een of
ander tyd gaan jy al jou werk verloor.
As dit nie binne drie weke is nie, sal dit binne ses maande of drie jaar
of ses jaar wees. Een of ander tyd gaan
jou hardeskyf ingee of jou rekenaar gaan gesteel word of ‘n virus gaan jou data
opvreet of jy gaan iets onnosels aanvang en jou eie data korrup maak.
Onthou net drie stukkies pryslose raad: “BACKUP, BACKUP,
BACKUP!” Daar is baie hartseerstories
van mense wat databasisse van duisende inskrywings verloor het, omdat hulle nie
rugsteuningskopieë gehad het nie.”
3.2 Internet-koppeling
Die
internet is seker een van die grootste redes waarom die genealogie die
gewildste “stokperdjie” in die wêreld geword het. Daar is uitstekende hulpmiddels, insluitend
vriendelike en hulpvaardige mense.
Dis
te betwyfel of ‘n mens doeltreffende familie-optekening sonder die internet kan
Die
internet is relatief duur, in Suid-Afrika altans, maar daar is verskeie opsies
beskikbaar. Oorweeg ‘n goeie, vinnige
internet-verbinding.
3.3 Internet-benutting
Hierdie
onderwerp kan
Ek
het baie ure bestee om my te vergewis van wat in die Genealogie aangaan. Dit was die tyd werd.
As
‘n beginner het ek in Suid-Afrikaanse gespreksforums baie hulp gevind en goeie
wenke gekry. Rootsweb (http://www.rootsweb.com/)
het ‘n reeks gespreksforums in Suid-Afrika. Daar is ook SAGenealogie (http://www.sagenealogie.com/).
Laasgenoemde is ‘n Afrikaanse gespreksgroep met honderde genealoë rondom die
aarbol wat wissel van beginners tot gesoutes.
Mense bespreek en ruil daagliks genealogiese inligting.
Kundiges
op hierdie gespreksforums is ook dikwels bereid om namens jou naslaanwerk in
argiewe of biblioteke ver van jou af te doen. Sommiges vra ‘n fooi, maar dit
bly ‘n winskoop. Via een gespreksforum het ek een keer inligting oor ‘n
oumagrootjie met behulp van iemand in Kanada gekry. Ek het ook hulp oor familie uit Engeland
gekry. Dis opwindend as ‘n mens ‘n reaksie en hulp op jou navrae kry. Dis net
so bevredigend om ander te help.
3.4 Die Telefoon
Die
telefoon is seker die grootste hulpmiddel om inligting by familie, vriende en
kennisse te kry.
Een
van my oumagrootjies was ‘n De Fortier en ek het vasgebrand met inligting oor
haar voorouers. Ek het “De Fortier”
ingesleutel en ‘n “soek” in geheel Suid-Afrika versoek. ‘n Lys
van 13 De Fortiers het verskyn. Die
tweede een wat ek gebel het, het die hele familie reeds aangeteken. Ek het
alles gekry, met foto’s.
4. Die Familie
Die
familie is seker die vertrekpunt vir alle beginners. Familie bied meer as wat ‘n mens aanvanklik
meen. Ek het waarskuwings om so gou as moontlik met ouer familielede te gaan
praat, ernstig opgeneem, omdat hulle ons
ontval. Dis jammer dat ek nie betyds met ouers gepraat nie.
‘n
Mens kom familie teë wat graag wil help, dan is daar dié wat afsydig teenoor
familie-geskiedenis staan en diegene wat alles by jou wil uitvind en ná ‘n lang
gesprek het ‘n mens weinig wys geword.
Ek was ook verbaas om te hoor hoe gou die woord versprei het dat ek met
familie-optekening besig is.
Dis
goed om ‘n standaardvraelys byderhand te hê van inligting wat ‘n mens benodig –
een vir elke individu. Soos die gesprek vorder, kan
My
uitvraery by familie het reeds drie keer meegebring dat ek by nie-familie
uitgekom het wat my met datums, verhale en foto’s gehelp het. In een geval het
ek ‘n kosbare foto wat in 1911 geneem is, gekry. Ek het ook teëgekom dat sekere
familielede meer help as jy hulle wys wat jy al gedoen het en waar hulle
inpas.
5. Foto’s
Foto’s
is waardevol en ou foto’s des te meer, veral as ‘n mens in gedagte hou dat
fotografie eers in 1839 sy beslag gekry het.
Foto’s kan
- ‘n 1911-foto het
name en datums bo of onder elkeen daarop gehad, maar dit het al vervaag. Met ‘n bietjie rekenaarwerk was alles
leesbaar. Dit was ‘n oupa- en
oumagrootjie van my, hul kinders en die
oumagrootjie se ma. Die kleredrag, die
skoene en die gesigsuitdrukkings het ‘n verhaal van swaarkry vertel. Met Adobe Photoshop
- My pa het gelukkig heelwat foto’s sedert ons kinderdae geneem. Met die (tydsame) deurgaan daarvan het dit herinneringe teruggebring. Hierdeur kon ek sekere verhale vollediger skryf en illustreer. Ons het ook 8mm-tuisrolprente opgespoor. Hier wag nog werk vir my.
- ‘n Paar
familielede het geraamde foto’s wat hulle, verstaanbaar, nie wou uitleen
nie. Die antwoord is eenvoudig: neem ‘n foto daarvan, verkieslik met ‘n digitale
kamera sodat jy dadelik
- Die internet is ‘n fototeek soos min. Anderdag het ek ‘n foto van ‘n Johannesburgse munisipale bus van die vyftigerjare opgespoor – nes die een waarmee ons elke dag skool toe gery het. (Klik op Images op Google se hoofblad en tik dan die onderwerp in van dit wat jy soek.)
- Johan Pottas van
die Universiteit van die Vrystaat het onlangs vertel dat hy saam met ‘n beoogde
boek ‘n kompakskyf (CD) sal gee met foto’s.
Dit is baie goedkoper as drukwerk en hy
6. Bronne, Bronne, Bronne
Van
meet af aan het ek gereeld drie waarskuwings oor bronne gekry:
- Sonder bronne word jou inligting bevraagteken
- Maak seker jou bronne is betroubaar en
- Moenie alles op die internet glo nie.
Hierdie
onderwerp is baie breed. Ek sal volstaan
deur te sê: tensy jy oortuig is dat jou
primêre bron 100 persent reg is, hou die soektog na bevestiging nie op
nie. As jy meer as een bron het, voer
almal in.
7. Reis
Ek
het die Nasionale Argief in Pretoria Mpumalanga
8. Doelontwikkeling
Soos
‘n mens se genealogie ontwikkel, ontwikkel mikpunte. Aanvanklik was my doel ‘n bundel vol stories
van almal in my pa se familie wat ek ken of geken het en hul kinders. Nou is my mikpunt anders. Ek beoog steeds ‘n bundel, maar die inhoud
gaan anders lyk.
My
dogter wil graag ‘n kwartierstaat met minstens ses geslagte hê.
Kompakskyf-moontlikhede het bygekom asook baie mooi grafiese werk met Legacy.
‘n
Stamregister is nie ‘n oogmerk nie, want iemand anders het dit klaar gedoen en
‘n neef in Amerika (nogal) ondersoek dit van vooraf. Gelukkige ek.